ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ଜୀବନର ବିଭବଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଭବ କରି ସ୍ୱକୀୟ ଚିନ୍ତାରେ ପ୍ରବନ୍ଧ ଆକାରରେ ରୂପ ଦେବାରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ରଥ ଜଣେ ଅସାମାନ୍ୟ ଶିଳ୍ପୀ । ଜୀବନର ବିଚିତ୍ର ଅନୁଭୂତିକୁ ପୁଞ୍ଜିକରି ତାଙ୍କର ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ରଚିତ । ସମୟର ସୁଅରେ ଭାସିନଯାଇ ଆମ ସଂସ୍କୃତିର ମୌଳିକ ବିଭବର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କିପରି ତାଙ୍କର ଚିନ୍ତାଧାରା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଆମ ସଂସ୍କୃତିର ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ରକ୍ଷାପାଇଁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ସଚେତନତାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଜୀବନର ଚିତ୍ରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କଳ୍ପନାରେ ବିଶ୍ୱର ଚିତ୍ରକୁ ତାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି କିପରି ଆଙ୍କିବାରେ ସମର୍ଥ, ତାହାକୁ ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।

ସକଳ ପ୍ରକାର ଆହରଣ, ଅନୁକରଣ, ଅନୁସରଣ ଓ ସେବିତା ଭାବକରଣ ସତ୍ତ୍ୱେ କବି ବ୍ୟାପାର ସମଦୃଶ୍ୟକ, ସମାବେଦନଶୀଳ, ସସମ୍ବେଦ୍ୟ ଏବଂ ବିଘଟନାତ୍ମକ ଗୁଣରେ ନୂଆ ଉପାଦାନ ନିର୍ମାଣ କରେ । ଏ ଦିଗରୁ ତୁଳନାତ୍ମକ ସାହିତ୍ୟ ସମାଲୋଚନାର ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଟି ହେଉଛି- ଏକାଧିକ ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସେସବୁର ସାଧାରଣ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ସମତୁଳିତ କରି ଏକାଠି କରିବା ଏବଂ ମାନବୀୟ ଐକ୍ୟକୁ ପ୍ରସାରିତ କରାଇବାରେ ସବୁଗୁଡ଼ିକର ଦାୟବଦ୍ଧତାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିବା । ତେଣୁ, ଭାବ, କାବ୍ୟଭାଷା, ସାହିତ୍ୟର ରସବୋଧାତ୍ମକ ଆବେଦନ, ସାହିତ୍ୟର ଗୁଣ, ସାହିତ୍ୟର ସତ୍ୟ, ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଜାତିକ ଭେଦ, ସାହିତ୍ୟର ଶୈଳୀ, ପ୍ରକରଣଧର୍ମ ଇତ୍ୟାଦି ଦିଗରୁ ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବିଚାରଧାରାକୁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମୀକ୍ଷା ତତ୍ତ୍ୱର ସାଙ୍ଗଠନିକ ସମତାର ତୁଲ୍ୟଦେହୀ ବିଚାରର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ଓ ଏହି ଅନୁଶିଳନ ହିଁ ଉକ୍ତ ସମାଲୋଚନାତ୍ମକ ପ୍ରବନ୍ଧର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ।

ଶକ୍ତି ଉପାସନା ଭାରତୀୟ ଐତିହ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ତଥା ପରମ୍ପରାରେ ଏକ ମହାନ ଚେତନା । ଭାରତରେ ମାତୃପୂଜା କୈନ୍ଦ୍ରିକ ପରଂପରା ଏକ ଅନନ୍ୟ ପରଂପରା । ଭାରତୀୟ ପରଂପରାରେ ନାରୀକୁ ଦିଆଯାଇଛି ଉଚ୍ଚାସନ । ଏଠାରେ ନାରୀ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ । ଶକ୍ତି ଉପାସନା ମାଧ୍ୟମରେ ନାରୀଶକ୍ତି ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଛି । ନାରୀଶକ୍ତି ଭାରତୀୟ ପରମ୍ପରା ରେ ଦୈବୀଶକ୍ତିର ଦ୍ୟୋତକ । ଏହି ଦେବୀ ଶକ୍ତିର ପ୍ରଚାରର ଓ ନାରୀକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବାରେ ଭାରତୀୟ ତଥା ଉତ୍କଳୀୟ ପରଂପରାରେ ଓଷା ବ୍ରତର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଲୋକ ମୁଖରେ ପ୍ରଚଳିତ ଦୈବୀଶକ୍ତି ତଥା ଦେବୀ ଶକ୍ତିର ପ୍ରଭାବରେ ସମାଜରେ କିଭଳି ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଦୁଃଖ ବିଷାଦ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ଦୂର ହୋଇଥାଏ ତାହା ଓଡିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଷା ତଥା ବ୍ରତ ପାଳନରେ ନିହିତ ଅଛି । ଏହା ସମାଜର ଅନନ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ, ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଓଷା ବ୍ରତରେ ଏହି ଦୈବୀଶକ୍ତିର ପରାକାଷ୍ଠା କିପରି ନିହିତ ଅଛି ତଥା ଏହାର ପାଳନ ବିଧି ଓ ସୁଫଳ ପ୍ରାପ୍ତି ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଅଛି । ପ୍ରବନ୍ଧଟି ଲୋକସାହିତ୍ୟକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଲିଖିତ ।

ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ନୈରାଶ୍ୟବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆମ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ କବିତାକୁ ଯେତେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି, ତଦନୁସାରେ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଆମର ଆଲୋଚନା ଏବେବି ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ମନେହୁଏ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ କବି Arnoldଙ୍କ ମତରେ “Pessimistic or otherwise, is the theme that man must live, life as well as he can; he must endure.” ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଏହି ନୈରାଶ୍ୟବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ସମାଜ ଓ ଜୀବନର ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣା ଯେପରି ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ଘନଘଟା, ଆର୍ଥନୀତିକ ଦୁଃସ୍ଥିତି ଓ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତାରଣା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ । ଆଲୋଚ୍ୟ ନିବନ୍ଧରେ ମୁଁ କେତେଜଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ କବିଙ୍କର କବିତାକୁ ଆଲୋଚନାର ପରିସର କରିଥିଲେ ହେଁ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଆଲୋଚକଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ମତାମତକୁ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ସ୍ଥାନ ଦେବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ସଚ୍ଚିରାଉତଙ୍କ ‘ସ୍ୱଗତ’, ଗୁରୁପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ‘ସମୁଦ୍ର ସ୍ନାନ’, ରମାକାନ୍ତ ରଥଙ୍କ ‘କେତେ ଦିନର’, ବେଣୁଧର ରାଉତଙ୍କ ‘ପିଙ୍ଗଳରା ସୂର୍ଯ୍ୟ’କୁ ଆଲୋଚନା ପରିସରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରି ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ନୈରାଶ୍ୟର ଚିତ୍ରକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।

ଓଡିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ପରଂପରାକୁ ଅନୁଗୋଳ ଜିଲାର ଅବଦାନ ବହୁତ ଅଧିକ । ବିଶେଷକରି ଲୋକନାଟକ ଓ ନାଟ୍ୟପରଂପରାର ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଆଜି ବି ଅନେକ ଗବେଷକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ମୁଁ, ମୋର କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଅଧ୍ୟୟନ ଭିତରେ ଲୋକନାଟ୍ୟର ମହାନ ଗୁରୁ, କଳାକାର ଓ ଜିଲାର ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତିପ୍ରେମୀ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ଭେଟିଛି । ନାଟ୍ୟ ପରଂପରା ସହିତ ନିଜକୁ ସାମିଲ୍ କରିଛି ଓ ଯାହା ଦେଖିଛି ବା ଶୁଣିଛି ତାହାକୁ ଲେଖିଛି । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଅନୁଗୋଳ ଜିଲାରୁ ଦଣ୍ଡନାଚ, ଚଢେୟା ଚଢେୟାଣୀ ନାଚ, ଗୌଡବାଡି ନାଚ, ପାଇକ ନାଚ, ନିଶାଣ ନାଚ, ରାବଣ ଛାୟା ନାଚ ପ୍ରଭୃତିର ବିଶେଷତା ଓ ସଂପ୍ରତିକ ନାଟ୍ୟ ସ୍ଥିତିକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।