ଲୋକମୁଖର ସରଳ ଭାଷା ପ୍ରାକୃତ ଭାଷା। ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଏହି ଭାଷା ଲୋକଭାଷା, ଜନଭାଷା, ସୁଖଗ୍ରାହ୍ୟ ଭାଷା ଭାବେ ପରିଚିତ ଥିଲା। ସଂସ୍କୃତ ନାଟକରେ ନାରୀ, ନିମ୍ନବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ମୁଖରେ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା। କାଳିଦାସଙ୍କ ‘କୁମାରସମ୍ଭବମ୍’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଶିବ-ପାର୍ବତୀଙ୍କ ବିବାହ ପରେ ଦେବୀ ସରସ୍ୱତୀ, ଶିବଙ୍କୁ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏବଂ ପାର୍ବତୀଙ୍କୁ ସୁଖଗ୍ରାହ୍ୟ ଭାଷାରେ ଆଶୀର୍ବାଦ କରିଥିବାର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି। ଅଞ୍ଚଳ ଭେଦରେ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାର ରୂପ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ । ତତ୍କାଳୀନ ଓଡ଼ିଶାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କଥିତ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାର ନାମ ଓଡ୍ର-ପ୍ରାକୃତ । ଏହି ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସୃଷ୍ଟ।

ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକ ନାଟ୍ୟକାର ଡକ୍ଟର ବିଜୟ କୁମାର ଶତପଥୀଙ୍କ ରଚନାର ଏକ ସ୍ରୋତ ହେଉଛି ‘କୋକୁଆ’। ସାରଳା ମହାଭାରତରେ କୋକୁଆର ରୂପ ଆଜି ଅଦ୍ଭୁତ ଓ ଅତି କାଳ୍ପନିକ ‘କୋକୁଆ’ ପାଇଁ ପ୍ରାଚ୍ୟ ପୁରାଣ ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ହୋଇଛି ପାତକ ବ୍ୟୁତ୍ପାତି। ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକ ନାଟକର କୋକୁଆ ବିସ୍ଥାପନର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ କାରଣ ହୋଇଛି ଶିଳ୍ପ ଓ ଶିଳ୍ପପତିର ଦୌରାତ୍ମ୍ୟ। ତେଣୁ ମିଥ୍ର ଛାୟାରେ ‘କୋକୁଆ’ର ଭୟ ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକତାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ନାରୀ ଲେଖିକାମାନଙ୍କ ଅବଦାନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟପାଇଁ ନିଶ୍ଚିତ ଶୁଭଙ୍କର ବାର୍ତ୍ତା । ଏହି ସମୟରେ ନାରୀ ଲେଖିକାମାନଙ୍କ ରଚନାରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅବସାଦ, ବିଭୁବୋଧ, ସଂସ୍କାରବାର୍ତ୍ତା, ପ୍ରକୃତିପ୍ରୀତି, ଜାତିପ୍ରୀତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ନାରୀ ଲେଖିକାମାନେ ପତ୍ରପତ୍ରିକାର ସଂପାଦନା, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦାୟିତ୍ୱ ସହ ତତ୍କାଳୀନ ସମାଜରେ ନାରୀ ସଂଗଠନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ସରଳାଦେବୀ, ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ, ରେବା ରାୟ ପ୍ରମୁଖ ନାରୀଲେଖିକାଙ୍କ ଭଳି ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ଦେବୀ ଉତ୍କଳ ଅରଣ୍ୟରେ ସରସ୍ୱତୀ ଭାବେ ଉଦୀୟମାନ । ତେବେ ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ଦେବୀଙ୍କ ସାହିତ୍ୟସୃଷ୍ଟିକୁ ନେଇ ଏହି ବିଶେଷ ଆଲୋଚନା

ପ୍ରବାଦ ଏବଂ ପ୍ରବଚନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ । ପ୍ରବାଦ ବ୍ୟଞ୍ଜନା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଥିବା ବେଳେ, ପ୍ରବଚନ ବାଚ୍ୟାର୍ଥ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଓଡ଼ିଆ ଲୋକସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରବାଦ, ପ୍ରବଚନ, ଢଗଢମାଳି ଓ ରୂଢି ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ରୂପ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିବା ବେଳେ ମୈଥିଳୀ ଲୋକସାହିତ୍ୟରେ ସେହିପରି ରୂଢି ପାଇଁ ‘ମୋହାବରା’ ଓ ପ୍ରବାଦ, ପ୍ରବଚନ, ଢଗଢମାଳି ପାଇଁ ‘କହାବତ’, ‘ବଚନ’ ଓ ‘ଫକରା’ର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ଉଭୟ ଲୋକସଂସ୍କୃତିରେ ରହିଥିବା ଏହିସବୁ ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ ଆଜି ବି ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ।