ମିଥ୍‍, ଗାଥା, ଗୀତ, କଥାନି, ପ୍ରବାଦ-ପ୍ରବଚନ ଭଳି ଲୋକଧାରା ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ‘ବିଶ୍ୱାସ’ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ । ଗୋଟିଏ ଗୋଷ୍ଠୀର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପାରମ୍ପରିକ ଆଦାନପ୍ରଦାନର ସ୍ୱରୂପ, ସେମାନଙ୍କର ଆଚାର-ବ୍ୟବହାର, ଚିନ୍ତାଧାରା, ରୀତିନୀତି, ସାଂସ୍କୃତିକ ଚେତନା ଦୈନନ୍ଦିନ ଅବଧାରଣା ସର୍ବୋପରି ସେମାନଙ୍କର ବିଶ୍ୱଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ ହେବାକୁହେଲେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ପ୍ରଚଳିତ ବିଶ୍ୱାସର ଅନୁଶୀଳନ ଏକ ଭିନ୍ନ ପରିଚିତି ସୃଷ୍ଟିକରିଥାଏ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକସ୍ତରରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ତଥା ଲୋକଗୋଷ୍ଠୀ ଗୁଡିକରେ ପ୍ରଚଳିତ ବିଶ୍ୱାସର ଅନୁଶୀଳନ ଲୋକତତ୍ତ୍ୱବିଦ୍‍ମାନେ କରିଛନ୍ତି ତଥା କରିଚାଲିଛନ୍ତି, ଏବଂ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀର ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣଦିଗଗୁଡିକ ଅନୁଶୀଳନକରିବା ସହିତ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସେସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଇବାକୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି । ଜନ୍‍ ବୀମସ୍‍ଙ୍କଠାରୁ ସାମ୍ପ୍ରତିକକାଳଯାଏ ଓଡିଆ ଲୋକଧାରା ଆଲୋଚନା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନର ଅନୁଶୀଳନ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ପ୍ରଚଳିତ ବିଶ୍ୱାସର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନକରିବା ପାଇଁ କୌଣସି ଗବେଷକ ପ୍ରୟାସ କରିନାହାନ୍ତି । ଅତଏବ, ଏଠାରେ ଏହି ଅଭାବକୁ ପୃଷ୍ଠପଟ୍ଟରେ ରଖି ପଶ୍ଚିମ ଓଡିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଲୋକ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ବିଶ୍ୱାସର ସ୍ୱରୂପ, ଆୟାମ, ଓ ପରିବେଷଣର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ସମ୍ପର୍କରେ ଅନୁଶୀଳନ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଇଛି ।

ମଣିଷର ସ୍ୱରୂପ ମହତ୍ । ତା’ର ଅନ୍ତଃସତ୍ତା ସୁନ୍ଦର ଓ ଶିବମୟ । ମଣିଷର ହୀନତା ଏକ କୁତ୍ସିତ ଖୋଳପା । ତା’ ଭିତରେ ଲୁଚି ରହିଥିବା ମଣିଷଟିକୁ ଜାଗ୍ରତ କରିବା ହିଁ କବିର କର୍ମ । ମଣିଷ ହୃଦୟରେ ସୁପ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ହିଁ ରହିଥିବା ଉତ୍ତମ ଗୁଣକୁ କବି ହିଁ ଜାଗ୍ରତ କରାଇଦିଏ । ହୃଦୟର ଅନାବିଳ ଭକ୍ତିଭାବ କବିତାକୁ ଅପୂର୍ବ ଜୀବନୀଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ମଙ୍ଗଳମୟ ଚେତନା ସହ ଯୁକ୍ତ ହେବାର ଆକାଂକ୍ଷା କବିଙ୍କ କବିତାରେ କେବଳ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ଗଦ୍ୟକୃତିରେ ମଧ୍ୟ ପରିପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ ।

ନାଟକର ବାର୍ତ୍ତାକୁ ସାଧାରଣ ଦର୍ଶକ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ଓ ନାଟ୍ୟ ଆଙ୍ଗିକକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଜଟିଳତାରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସ୍ଥିତିବାଦୀ ନାଟ୍ୟଧାରା ଓ ଅଭିବ୍ୟଞ୍ଜନାବାଦୀ ନାଟ୍ୟଶୈଳୀକୁ ପରିହାର କରି ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ମୁକ୍ତାଧାରାକୁ କରିନେଲା । ନାଟ୍ୟକାର କାର୍ତ୍ତିକ ଚନ୍ଦ୍ର ରଥ ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ‘ଜୀବନଯଜ୍ଞ’ ନାଟକ ଲେଖି ନାଟ୍ୟକାର ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସମସାମୟିକ ସମାଜ ସହ ଭଲଭାବେ ଜଡ଼ିତ ନାଟ୍ୟକାର ରଥ ସାଂପ୍ରତିକ ସମାଜର ହାଃ ହୁତାଶମୟ ଚିତ୍ରକୁ ନାଟକରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବା ସହ ଦର୍ଶକ ମନରେ ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଭାବନା ଜାଗ୍ରତ କରାଇଥାନ୍ତି । ସମୟର ପ୍ରାଣସ୍ଫନ୍ଦନଟି ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ତାଙ୍କର ନାଟ୍ୟଦର୍ଶନ ସମସାମୟିକ ସମାଜ-ଦର୍ଶନ ସହିତ ନିବିଡ଼ ଭାବରେ ସଂପୃକ୍ତ ।

ସାହିତ୍ୟରୂପୀ ନଈଟିଏ ଅନବରତ ଧାରାରେ ବହି ଚାଲୁଥିବାବେଳେ ଏକ ମୋଡ଼ ବା ବାଙ୍କି ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଯେଉଁଠି ସାହିତ୍ୟ ମନର ବିଳାସ ହୋଇ ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ସତେଯେପରି ଚିନ୍ତା ରାଜ୍ୟରେ ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କର ମହାନ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ପରିଗୃହୀତ ହେଲା, ଯାହାର ନାମ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଯୁଗ । ସମାଜରୁ ଅନ୍ୟାୟ, ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣର ମୂଳୋପô।ଟନ କରି ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏକ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀହୀନ ସମାଜର ପରିକଳ୍ପନା ହିଁ ଏହି ଯୁଗ ସାହିତ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ବିଶେଷକରି ଆଭିଜାତ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମନ୍ତବାଦୀ ମନୋଭାବକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପରିହାର କରି ସାଧାରଣ ଜନତାର କରୁଣଚିତ୍ରକୁ ସାହିତ୍ୟରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବା ସହ ନିଜର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ସଂପର୍କରେ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ହିଁ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ଧରା ଓ ଧାରା ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ।

‘ସପ୍ତମଋତୁ’ କବିତାଟି କବି ରମାକାନ୍ତ ରଥଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାର ଅପେକ୍ଷା ରଖେ । ଏଥିରେ କବି ତୃପ୍ତି-ଅତୃପ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ନୂତନ ଜୀବନ ଜିଇଁବାର ଅଭିପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଛନ୍ତି । ମୃତ୍ୟୁର ସୁଖ ଭିତରେ ପୁଣି ବଞ୍ଚିବାର ଅନୁସନ୍ଧିତ୍ସା ମଣିଷର ଆବେଗରେ ପ୍ରତିମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଉଙ୍କିମାରୁଛି। ‘ସପ୍ତମଋତୁ’ ର ପ୍ରଚ୍ଛଦ ପରିକଳ୍ପନାରୁ ମନେ ହୁଏ, ମଣିଷର ଜୀବନ ବ୍ୟାପି ଅସହାୟତା ସେତ୍ତ୍ୱେ, ତା’ ଆତ୍ମ।ର ସଜସୁନ୍ଦର ଫୁଲଟି ରହିଛି ତଥାପି ସ୍ୱଚ୍ଛ ଓ ଅମଳିନ । ମହାକାଳ ସମୟ (ହୁଏତ ସପ୍ତମଋତୁର ଜଗତ)କୁ ହେପାଜତରେ ସାଇତି ରଖିବ ନିଶ୍ଚୟ ।

ଭାଷାରେ ଥିବା ଧ୍ୱନିର ସଂରଚନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ ହିଁ ଧ୍ୱନିବିଜ୍ଞାନ। ବହୁ ସମୟରେ କଥିତ ଭାଷା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ମାନବ ଦ୍ୱାରା ଯେପରି ବାଚିକ-ଧ୍ୱନି ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ତାହାର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ‘phonetics’ (ଫୋନେଟିକ୍ସ) କୁହାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ, ‘ଧ୍ୱନିବିଜ୍ଞାନ’ କହିଲେ ଉଭୟ ଫୋନୋଲୋଜି ଓ ଫୋନେଟିକ୍ସର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସୂଚାଇଥାଏ। ‘ଆହତ ନାଦ’ ହିଁ ଯଥାର୍ଥରେ ‘ବାଚିକ-ଧ୍ୱନି’ ବା ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ‘ଧ୍ୱନି’ ପଦବାଚ୍ୟ। ପୁନଃ ଯେଉଁ ନାଦ ନିଜେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ସ୍ୱର କୁହାଯାଏ। ତେଣୁ, ଧ୍ୱନ୍ୟାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟକୁ ସଠିକ୍ ଭାବେ ବବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଗଲେ ହିଁ ଆଧୁନିକ ଭାଷିକ ଉତ୍ପାଦନ ଯନ୍ତ୍ର ଯେପରିକି ବାକ୍‌ରୁ-ପାଠ ଓ ପାଠରୁ-ବାକ୍ ରୂପାନ୍ତରଣ କୌଶଳକୁ ଯଥାର୍ଥରେ ବିକାଶ କରାଯାଇପାରିବ।