ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଲିଙ୍ଗ ଓ ଯୌନତା ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କିତ ବା ସମାର୍ଥକ ସଦୃଶବୋଲି ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାକରଣର ନିୟମାନୁସାରେ ଏହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ଓଡ଼ିଆ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ସମୃଦ୍ଧ ଭାଷାରୂପେ ଲୋକ ମୁଖରେ ପ୍ରଚଳିତ। ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣରେ ଲିଙ୍ଗ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ତିନି ପ୍ରକାର ଲିଙ୍ଗ (ପୁଂଲିଙ୍ଗ/ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ/କ୍ଲୀବଲିଙ୍ଗ) ଅଛି ବୋଲି କିଛି ବୈୟାକରଣ ଯୁକ୍ତି ଦେଖାନ୍ତି। ମାତ୍ର ଏହି ଉପଲବ୍ଧି ଭାଷାବୈଜ୍ଞାନିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନୁହେଁ। ଭାଷା ସଂରଚନା ବିଷୟରେ ଭାଷାବିଜ୍ଞାନୀମାନେ କିଛି ଆଲୋଚନା କଲେ ଉକ୍ତ ପରିସରକୁ ‘ବ୍ୟାକରଣ’ ଓ ‘ଅଭିଧାନ’ ନେଇ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କରିଥାନ୍ତି ।କାରଣ, ଲିଙ୍ଗ ଏକ ଚିହ୍ନଟସୂଚକ ଅର୍ଥ ରୂପେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଶେଷ୍ୟର ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅର୍ଥକୁ ନେଇ ବ୍ୟବହାରରେ ଔଚିତ୍ୟ ନଥାଏ।ଏପରି ବୈଷମ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି,ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ– ଓଡ଼ିଆ ଲିଙ୍ଗର ଏକ ଭାଷା ତାତ୍ଵିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଉଛି। ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ, ପୂର୍ବ କୃତ ସନ୍ଦର୍ଭ ଗୁଡିକୁ ଏକତ୍ରିତ ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ ଲିଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ଆଭିଧାନ ସ୍ତରରେ ସୀମିତ, ଯାହାର ଦୈନନ୍ଦିନ କଥିତ ପରମ୍ପରାରେ କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ନଥାଏ। ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଭାଷୀ ନିଜ ପ୍ରୟୋଜନ ଅନୁସାରେ ଲେଖିବା ଓ କହିବାବେଳେ ସ୍ୱତଃ ପୁଂଲିଙ୍ଗକୁ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି। ଏହାଛଡା, କ୍ଲୀବଲିଙ୍ଗ ଭଳି ଲାଗୁଥିବା ଶବ୍ଦଗୁଡିକ ବାସ୍ତବରେ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ଏଣୁ ଓଡ଼ିଆରେ କ୍ଲୀବଲିଙ୍ଗର ବ୍ୟବହାର ନାହିଁ।ଆଶା କରାଯାଏ, ଏପରି ଏକ ବିସ୍ତୃତ ତର୍ଜମା ଗବେଷକଙ୍କୁ ନିଶ୍ଚିତ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କରିବ।

ଏକ ତ୍ରିକୋଣୀୟ ସମ୍ପର୍କ ଅଥବା ପ୍ରେମକୁ ନେଇ ଗତିଶୀଳ ହୋଇଛି ଗାଳ୍ପିକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ କାଳଜୟୀ ଗଳ୍ପ-‘ମାଙ୍କଡ ଦିଆଶି’ । ଲତ୍ତା ମିଆଁ ଅଥବା ମହମ୍ମଦ ହତିଫ୍‌କୁ ଗଳ୍ପର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କଲେ ମିଆଁର ବିବି ଜୟତୁନ ଏବଂ ମାଙ୍କଡ଼ ଦିଆଶିକୁ ତାର ଜୀବନ ସଂଲଗ୍ନ ଦୁଇ ସମାନ୍ତରାଳ ସହ ଚରିତ୍ରଭାବେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ । ଜଣେ ଲତ୍ତା ମିଆଁର ଜୀବନ ଜୀବିକାର ବିବାକ୍ ସହଚର ଓ ଅନ୍ୟଜଣେ ଜୀବନ ଭୋଗିବାର ଚିର ବିରହିଣୀ ସହଚରୀ। ଏହି ଗଳ୍ପଟିରେ ମଣିଷ,ପଶୁ ଓ ମଣିଷ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ୱିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଛି, ତାହା ଆଧୁନିକ ଓଡିଆ ଗଳ୍ପରେ ଏକାନ୍ତ ଅନନ୍ୟ ।

ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ବିପିନ୍ ବିହାରୀ ମିଶ୍ର ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ବିଶେଷତଃ ସ୍ତମ୍ଭ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଜଣେ ଅଗ୍ରଗାମୀ ସାଧକ । ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟିଲାଭ କରିଥିବା ସାହିତ୍ୟ ସାଂପ୍ରତିକ ସମାଜର ବିଶିଷ୍ଠ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓ ପତ୍ରିକା, ଯଥା - ଦୈନିକ ସମାଜ, ସମ୍ବାଦ, ଧରିତ୍ରୀ, ପ୍ରମେୟ, ଦୈନିକ ଆଶା ଡଗର, ମାତୃଭୂମି, ଫାଲଗୁ, ଅନ୍ୱେଷା, ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶାବର-ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଆଦି ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ତଥା ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ଆସୁଅଛି । ସାଂପ୍ରତିକ ସମାଜର ବିଶିଷ୍ଠ ଐତିହାସିକ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ‘ସମାଜ’ରେ ବଳିଷ୍ଠ ଲେଖା ମାନ ପ୍ରକାଶ ପାଉଛି । ଏହାଛଡା ଦୈନିକ ପ୍ରମେୟ ଖବର କାଗଜରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିକରି ଚାଲିଛନ୍ତି । ଏତତ୍ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭ ରଚନା ଗୁଡିକ କେତେକ ପୁସ୍ତକରେ ସଂକଳିତ ହୋଇ ପାଠକୀୟ ଅଦୃତି ଲାଭ କରିଅଛି । ସେହି ସଂକଳନ ମଧ୍ୟରେ ତୀର୍ଯ୍ୟକଦୃଷ୍ଟି, ମାତୃଗର୍ଭରୁ ଶ୍ମଶାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଜୀବନର ରଫ୍‌କଥା, କଥା-ସରିନାହିଁ, ବିଗତ ସହସ୍ରାବ୍ଦୀ, ଅନ୍ୟତମ । ଏହିସବୁ କୃତି ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାଙ୍ଗାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ, ଜୀବନର ଅନୁଭୂତି ସଂପନ୍ନ ସମସ୍ୟା, ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସ୍ୱର, ନ୍ୟାୟ ସଂସ୍କୃତି, ଐତିହ୍ୟ ଓ ଜାତୀୟବାଦୀ ଚେତନାର ଏକ ବାସ୍ତବରୂପ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସୃଷ୍ଟିରେ ରହିଛି ବ୍ୟକ୍ତି ଉନ୍ମୁଖ ଭାବଚେତନା ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଜ ସଂସ୍କାର ମନୋଭାବ ।